In de vorige editie schreven we al dat kaarten altijd een belangrijke rol hebben gespeeld in de menselijke geschiedenis. Maar ook in onze moderne wereld zijn kaarten nog steeds onmisbaar. Daarin verwijzen we met name naar de functies die kaarten hebben; ze helpen je van A naar B te komen. Maar kaarten kennen ook andere toepassingen, namelijk die van kunst. We gingen hierover in gesprek met Reinder Storm, conservator cartografie, geografie en reizen bij het Allard Pierson, de erfgoedcollecties van de Universiteit van Amsterdam en onderdeel van de Bibliotheek.

Wat maakt kaarten zo bijzonder dat deze als kunst worden gebruikt?

‘Kaarten symboliseren een plek. Een plek waar je vandaan komt, waar je thuishoort of waar je naartoe gaat. Iedereen heeft ‘een plek’. Een plek terugzien in een kaart spreekt tot de verbeelding en dat raakt mensen emotioneel.’ Dit kan volgens Storm reden zijn voor mensen om een kaart aan de wand te hangen. ‘Daarnaast heeft een kaart alle kenmerken van kunst. Het is beeldend, kleurrijk, gestileerd, plat (red. voor aan de muur), decoratief, veelzeggend en toch ook feitelijk. Kaarten zou je een vorm van “nuttige kunst” kunnen noemen.’

Is het ophangen van kaarten iets van de laatste jaren?

‘Nee, zeker niet. Vroeger hingen mensen al kaarten aan de wand. Wie een kaart in huis ophing, liet zien oog te hebben voor wetenschap en voor een “ruimer perspectief” dan alleen de eigen huiskamer.’ Storm verwijst naar het schilderij De luistervink van Nicolaas Maes in de tentoonstelling Open kaart. Daarop is te zien dat er een kaart in huis is opgehangen. ‘Veel beroemder nog zijn de kaarten op schilderijen van Johannes Vermeer. Maes schilderde geen “echte” kaart; Vermeer daarentegen wel.’ Storm voegt toe dat men mogelijk kaarten ophing vanwege financiële redenen. ‘Deze vorm van kunst was waarschijnlijk goedkoper dan een schilderij.’

De tentoonstelling Open kaart hebben jullie verrijkt door werk op te nemen van kunstenaars die zich hebben laten inspireren door cartografie. Kun je hier meer over vertellen?

‘Het gebeurt vaker dat kunstenaars en erfgoedinstellingen samenwerken. Er zijn meerdere kunstenaars die zich door hun omgeving laten inspireren. Gezien de kenmerken van kaarten kun je in kunst goed gebruikmaken van kaartmateriaal. In onze tentoonstelling zijn werken van hedendaagse kunstenaars Gert Jan Kocken, Remy Jungerman, Jan Rothuizen en Qiu Zhijie terug te zien.’ Maar het gebeurt soms ook andersom geeft Storm aan. ‘Het gebeurt ook dat een kunstenaar kaarten gaat maken en dat die kaarten kunst worden en als zodanig worden opgenomen in een tentoonstelling. Zie bijvoorbeeld het werk van vormgever Sebas van den Brink. Het Allard Pierson heeft al enkele mooie werken van hem gekregen voor de collectie.’

Reflecties van hedendaagse kunstenaars

Het Allard Pierson laat denkers en kunstenaars van nu reflecteren op zijn erfgoedcollecties in de aanvullende tentoonstelling Open Kaart Reflecties (open vanaf 7 april). Zo worden historische stukken van een nieuwe context voorzien. Hierin geven de kunstenaars Gert Jan Kocken (1971), Remy Jungerman (1959), Jan Rothuizen (1968) en Qiu Zhijie (1969) op eigen wijze vorm aan thema’s als: de omgang met het koloniale verleden, oorlog en geweld, het in kaart brengen van identiteit en het vastleggen van tijdsbeelden.

Lees ook:

• Nieuwsartikel Open kaart | Verken 7 eeuwen cartografie in nieuwe tentoonstelling.